Hattat Necmeddin Okyay - Hattat Necmeddin Okyay Hat Levha ve El Yazması Kuran Alanlar - Hattat Necmeddin Okyay Ketebeli Hat Yazı ve El Yazması Kuran-ı Kerim Eserleri - Necmeddin Okyay Eserleri

1883'de Üsküdar'da doğdu. Talat beyden Rik'a, Divani, Celi Divani yazılarıdan icazet aldı. Sonra Bakkal Arif Efendi'den Sülüs-Nesih dersi almıştır. Bu arada ebruculuk ve aharcılık (kağıdı cilalama sanatı) öğrenmiştir. Üstad Sami Efendiden Talik ve Celi Talik meşk etmiştir. Güzel Sanatlar akademisinde hocalığı vardır. 1976'da vefat etti.

Yirminci yüzyılın ilk üç çeyreğinde, renkli kişiliğiyle Üsküdar'ı temsile layık bir sanatkar hüviyetini sürdüren üstad Necmeddin Okyay'la önceleri hoca-talebe, sonra da baba-oğul yakınlığıyla yirmi yılı aşan bir beraberliğimiz oldu. Buna dayanarak, ölümünden 27 yıl sonra Üsküdar Sempozyumu'nda onu -zamanın elverdiği nispette- Üsküdarlılara tanıtmayı bir vecîbe addediyorum. Kendileriyle şahsen muarefesi bulunanlar da artık azaldığından, bu konuşmamla hiç olmazsa onlara da Ustad'ı hatırlatmış sayılacağım muhakkaktır.

Okyay'ın evi -kırk yıldan fazladır artık ailenin mülkü olmamakla beraber- Üsküdar'ın Toygartepesi semtindeki Şair Ruhi Sokağı'nda hala duran 5 numaralı ahşap evdir, Sokağın karşı sırasındaki bir evde de "Said Paşa imamı" lakabıyla anılan mevlidhan Hasan Rıza Efendi (vefatı: 1887) oturmaktadır. (Mehmed Akif merhumun bu zatla ilgili latîf bir şiiri "Said Paşa imamı" başlığıyla Safahatın 7.kitabı olan Gölgeler'de okunabilir), ilahi bir cezbe haliyle yaşayan Hasan Rıza Efendi, 1882 yılının Eylül aynıda, hiç mutadı olmadığı halde karşı komşusunun kapısını çalar ve: "Bir oğlun olacak, ismini Necmeddin koy!" diyerek yürür gider. Üsküdar Mahkeme-i Ser'iyesi'nin başkatipliğiyle beraber -babadan müntakil- Yenicami imam ve hatipliğini de sürdüren Mehmed Abdünnebi Efendi, keşfi açık komşusunun bu sözleri üstüne, o akşam rüyasında, yatak odasının penceresine bir kuyruklu yıldız konduğunu görür. Aradan dört ay kadar geçince, 28 Ocak 1883 günü, beklenen Mehmed Necmeddin doğar.

Küçük Necmeddin, yaşı dört sene, dört ay, dört güne eriştiğinde -Osmanlı teamülüne göre- ibtidaî tahsili için evlerinin yakınındaki Karagazi (Karakadı) mahalle mektebine başladı ve üç yıl hitamında buradan mezun olduktan sonra Kasabzade Mehmed Efendi'den Kur'an-ı Kerim hıfzını ilerletti. Müteakiben Ahmediye-Çavuşderesi semtleri arasındaki Ravza-i Terakki isimli (bugünkü adı: Halil Rüşdü İlköğretim Okulu) hususi mektebin, önce ibtidaî kısmını üçüncü sınıftan başlayarak o yıl bitirdi; aynı yerde orta tahsilini sürdürdü. Bu esnada rik'a, dîvanî ve celi divanî yazılarını rüşdiye (orta mekteb) seviyesine göre meşk edip icazetini aldı; yine o sıralarda hafızlık eğitimini de, Kasabzade'nin vefatı sebebiyle mektebin hocası Hafız Şükrü Efendi'den tamamladı. Ravza'nın hat muallimi Hasan Tal'at Bey, genç Necmeddin'deki istidadı görünce, kendisini Nuruosmaniye Medresesi'ndeki yazı odasına 1902 yılında götürerek, oranın hocası olan Filibeli Hacı Arif Efendi'ye (1836-1909) devamını sağladı. Arif Efendi, Bakkal lakabıyla tanınan bir hat üstadıydı ve medreseye gelen birçok meraklıya sülüs-nesih yazlarını meşk ediyordu.

Genç Necmeddin'in birincilikle mezun olduğu Ravza-i Terakki, devrinin en kudretli öğretim müesseselerindendi. Nitekim, aynı senelerde buradan feyz alan şu üç arkadaş, seksenli yaşlarında mesleklerinin pîri unvanını almışlardır:

1- Necmeddin Okyay (1883-1976): Şeyhü'l-hattatîn
2- Hafız Ali Üsküdarlı (1885-1977): Reisü'î-kurra
3- Burhan Felek (1889-1982): Şeyhü'l-muharrirîn

Rüşdiye tahsilini bitirdikten sonra lise eğitimi için Üsküdar idadîsi'ne giren Necmeddin, buraya bir yıl devam etti. Ancak salı günleri hat meşki almak üzere Nuruosmaniye'ye gitmesine müsaade edilmeyince tahsilini bırakmağa karar verdi; zaten devlet memuru olmak gibi bir niyeti de yoktu. Bu arada eline geçen bir ebru (ebrî) kağıdı, öğrenmek iştiyakında olan bu gencin fevkalade ilgisini çekdi. Bu san'atı yegane bilenin Üsküdar Özbekler Dergahı Şeyhi Hezarfen Edhem Efendi (1829-1904) olduğunu da düyunca, kendisinden ebruculuğu tahsil etmek üzere Sultantepesi'ndeki Dergah'a çıkmayı iş edindi.

Ebrunun yanı sıra, ahar denilen kağıt cilalama usullerini ve biraz da ince marangozluğu öğrenmişken, Edhem Efendi fani ömrünü tamamlayıverdi. Ancak hocasından kazandığı birikimleri genç Necmeddin istîdadıyla geliştirdi. Bilhassa, ebru kağıdındaki renklerin imtizacı konusunda, o vakitler Toygartepesi'nde oturan Üsküdarlı ressam Hoca Ali Rıza Bey'den (1858-1930) çok faydalandı.

Hafızlıktaki derecesini ilerletmek için Kaptanpaşa Camii imamı meşhur Hafız Nazif Efendi'den (1861-1931) aşere ve takrîb, ayrıca Çinili Camii imamı Nuri Efendi'nin cami derslerine devamla ilmiye icazetnamelerini alan Necmeddin, bunu alanların kullandığı "efendi" unvanına da hak kazanmış oldu. Bu arada Konyalı Vehbi Efendi'den is mürekkebi îmalini öğrendi. Sultan tepesi'nde oturan Sultan Aziz'in okçubaşısı Seyfeddin Bey'le tanışarak onunla kemankeşlik çalışmalarına katıldı. Okmeydanı'ndaki hedef okçuluğu denemelerinde ancak 680 gez (1 gez- 66 santimetre) uzaklığa atabildi. Halbuki kabza (okçuluk icazeti) alabilmek için en az 800 gez atmak gerekiyordu. Bununla beraber, Necmeddin Efendi biri 1920'de, diğeri 1940'da olmak üzere Okmeydanı'nın Vakıflar idaresince satışını iki kere önlemek, Cumhuriyet devrinde yeniden Okspor isimli kulübü kurmak ve 1934'de çıkarılan soyadı kanunu uyarınca kendisine Okyay'ı seçmekle bu tarihî spordan hiçbir zaman kopmadığını gösterdi. Ancak Okmeydanı'nın 1950'den sonra devletçe "yokmeydanı" haline getirilişinin ve tarihî Türk okçuluğunu bilen yegane kişi olarak kalmanın elemiyle ömrünü sürdürdü. O yaşlı halinde bile, meraklılara "Ya Hakkk!" nidasiyle ok atışı gösterirken, sanki yirmisindeki delikanlılığına avdet ederdi.

Bizim yine eski yıllara dönmemiz gerekiyor; çünkü Necmeddin Efendi'nin öğrenecekleri henüz bitmedi! Bakkal Arif Efendi'ye devamı sırasında eline bir ta'lîk yazı geçen genç Necmeddin, bu hat nev'inden çok hoşlandı ve bunu hemen öğrenmek arzusuna kapıldı; ta'lîk hattının o yıllardaki en büyük ismi Sami Efendi'ye (1838-1912) mülakî oluşunu kendisi şöyle anlatırdı: "Biz ta'lîk yazmak istediğimiz sırada kendilerinin biricik kızı vefat etmiş, üzüntüsünden yazı göstermiyordu. 'Sultan Hamid irade etse göstermez, lakin bir reddedemeyeceği kimse Özbekler Şeyhi Edhem Efendi'dir' dediler. Hemen, ebrî hocamız olan Şeyh Efendi'ye koştuk. Bizi Sami Efendi'ye götürdü. Derse başladık. Ertesi hafta gittiğimizde, arkadaşım Abdülkadir'in meşkine baktı, 'Bir daha böyle gelirsen, kendimi 'evde yok' dedirtirim' dedi. Benim meşkimi de şöyle elinde sallayıp: 'Al bir mel'abe-i sibyan (çocuk oyuncağı) daha!' demez mi? Dünya başıma yıkıldı zannettim. Bir dahaki sefere çalışmaz mısın? Sonraki hafta korkudan titreyerek gittik. Meşke şöyle bir baktı. 'Hmm, bizim tekdirin faide-i azimesi (azarlamanın büyük faydası) görülmüş' dedi. Hazret'in vefatına kadar on sene kendilerine devam ile çok feyz. aldık". 1905'de ta'lik hattından, 1906'da sülüs-nesih yazılarından, eski üstadlara taklîden yazdığı kıt'alarla, hocalarının icazetine hak kazanan genç Necmeddin, öğrenmek hususunda boş durur mu? Hocaları hayatta kaldığı müddetçe onlardan nasîb almağa gayret etti. Kendisinin diğer yazı nevilerinden de behresi bulunmakla beraber, Sami Efendi'nin yönlendirmesiyle ta'lîk ve celî ta'lîk hatlarına daha çok eğildi; bunlarla kıt'a ve levhalar yazmayı tercih etti. Mermer üstüne hâkkolunmuş hayli mezar kitabesi ve Çenberlitaş'daki Piyer Loti evinin kitabesi (1920) de Necmeddin Efendi'nin kaleminin eseridir.

Şurası mutlaktır ki, hat san'atı İslam’ın kitabı Kur'an-ı Kerîm'in en güzel şekilde yazılması gayretinden doğmuş, lakin kısa zamanda sahasını genişletmiştir. Rönesans devri sanatlarındaki dînî ağırlık düşünülürse, hüsn-i hattın oluşmasındaki bu temayül tabiî sayılır. Osmanlı devrinde de hatla uğraşanların çoğu önce bir dînî tahsil almışlar, hatta ömürleri boyunca dînî hizmetlerde bulunmuşlardır, İslamiyet’te ruhban sınıfı olmadığı cihetle, cami hizmetleri, günde beş kere yapılan toplu ibadete mihraba geçerek önderlik etmek (imamet) ve kılınan her cuma namazı öncesi minbere çıkıp hutbe okumak (hitabet) ile sınırlı kalır. Bu hizmetler, diğer vazifelilerle nöbetleşe yürütüldüğü için, imam-hatip zümresinin meraklı ve çalışkan olanları ilim ve sanatla uğraşmağa rahatlıkla zaman ayırabilmiştir. Necmeddin Okyay'a da, doğduğu Üsküdar'daki son klasik mimarî örneği olan Yeni Valide Camii'nin ikinci imameti -babasının 1907'deki vefatıyla- intikal etmiş. Onun daha sonra birinci imam ve hatip olarak 40 yıl sürdürdüğü bu hizmeti sırasında daha neler, nelerle uğraşacağını birazdan anlatacağım.

1908 yılına gelindiğinde, 25 yaşındaki Necmeddin, Üsküdar Yeni Valide Camii'nin ikinci imamı, muhtelif yazı çeşitlerinden icazet sahibi genç bir hattat, ebru san'atkarı, kağıt terbiyesinde ve mürekkep imalinde usta, okçulukta mahir bir sporcu ve ayrıca eski hattatların eserlerini toplamağa ve onları inceleyerek hattın inceliklerini kavramağa çalışan zekî ve dikkatli şahsiyetiyle karşımıza çıkıyor. Dikkatine şu vakıayla işaret etmek istiyorum: Camide vazifeli olduğu sıralarda, avludaki musluklarda abdest alanların cebinden para çalan bir yankesici camiye dadanmış. Hadise birkaç defa tekrarlanınca, oranın sorumlusu sıfatıyla Necmeddin Efendi bundan büyük bir rahatsızlık duymuş ve namaz evveli muslukların önünü uzaktan tarassut altına almış. Uzun bir takipten sonra, nihayet yankesiciyi suçüstü yakalamış, iş mahkemeye intikal ettiğinde, adam suçunu hakimin huzurunda inkara kalkışmış; bunun üzerine Necmeddin Efendi hırsızlığın bütün kaide ve inceliklerini göz önüne serecek şekilde, olanları hakime nakledince, şaşıran hırsız; "Bu hoca, muhakkak yankesicilikten yetişmedir." diyerek, suçunu mecburen kabullenmiş ve mahkum edilmiş!

1914 yılında Cagaloğlu semtinde açılan "Medresetü'l-Hattatîn" isimli öğretim müessesesine -artık yazdığı hat levhaları sağda solda görülmeğe başlayan- genç Necmeddin'i hoca olması için, müdür Arif Hikmet Bey (vefatı:1918) davet etmiş. Fakat, gittiğinde kendisine sormadan, yanlışlıkla talebe olarak kaydetmişler. O, buna "Demek ki daha öğreneceklerim varmış" diyerek itirazda bulunmamış ve sülüs hattını Kamil Efendi'den (1861-1941) ders alarak ileriye götürmüş, Tuğrakeş Hakkı Bey'den (1873-1946) de celi sülüs ve tuğra öğrenmiş. Lakin diplomasını 1918'de almazdan iki yıl evvel, 1916'da ebru ve Ahar muallimi olarak Medresetü'l-Hattatîn'e tayin edilip öğrenci yetiştirmeğe başlamış, işte o sıralarda, Medrese'ye gelerek kendisinden çiçekli ebru yapmasını isteyen tanımadığı birinin arzusunu gerçekleştirmek için uğraşırken, bunda da muvaffak olmuş. Bu tarz ebrûya daha sonra Necmeddin Ebrusu adı verilmiştir. O yıllarda, camideki vazifesi icabı, henüz sarık-cübbe kıyafetiyle dolaşmak hakkına sahip bulunan Necmeddin Efendi'nin sür'atli yürüyüşünü, talebesinden Süheyl Ünver (1898-1986) hocamız: "Cübbesi, yolda giderken Necmeddin Efendi'nin arkasından yetişemezdi!" cümlesiyle anlatırdı. Medresetü'i-Hattatîn'deki "Hat ve Hattatlar Tarihi" dersinin muallimi olan şair Hüseyin Haşim Bey (1861-1920) de felekiyat (astronomi) tabirlerini kullanarak yazdığı şu kıt'asında Necmeddin Efendi'yi, bakınız ne kadar ihatalı tanıtıyor:

Hattat Necmeddin-i Üsküdarî Hakkında:

Gerçi meclâdır o necm-i dîn ü hatta Üsküdar,
Pertevî zanneyleme, eyler o semte inhisar.
Kevkeb-i evc-i zekâdır, şems-i burc-ı iktidar,
Asumân-ı hüsn-i hat eyler anınla iftihar.

(Gerçi o din ve hal yıldızının parladığı yer Üsküdarsa da, ışığını sadece o semte yaydığını sanma. Zekanın doruğundaki yıldız, iktidar burcundaki güneş mertebesinde olan Necmeddin'le hüsn-i hattın gökleri iftihar eder.)

Yine o yıllarda Süleymaniye'deki Kanunî Sultan Süleyman Mektebi'yle Bostancı ve Erenköy mekteblerinde hat muallimliğine başlayan Necmeddin Efendi, hattatlığının da verdiği imkanla zer-endûd levhalar hazırlamağa ve yazılı ebru denemelerine ağırlık verir; lakin, bu ikincisi için önceleri, çok zahmetli bir usulle çalışmıştır: Kağıda yazdığı yazının etrafını oyarak, çıkardığı harfleri bir başka kağıda arapzamkıyla yapıştırıyor, kuruduktan sonra ebru teknesine attığında, yapışık harflerin altındaki kısım suyun sathındaki boyaları almıyor ve ıslanan harfler yapıştıkları yerden ayrılınca, yazılı kısımlar kağıdın renginde kalıyor. Fakat, çok zaman alan bu usulü Necmeddin Hoca dikkati sayesinde kolaylaştırmıştır. Harfleri yapıştırmakta kullandığı arapzamkı mahlülünün kazara dışa taştığı yerlerde de kağıdın boya kabul etmediğini bu arada gözden kaçırmadığı için, yazılan bir defa da, kağıdın üstüne doğrudan arapzamkı mahlülüyle yazmayı tecrübe ederek çok mükemmel neticeler alıyor.

Necmeddin Hoca, Tuğrakeş Hakkı Bey'le yakınlaşınca ve gülcü Şükrü Baba'yı da tanıyınca, onlardaki gülcülük merakına kendini de kaptırmıştır. Üsküdar'daki ahşap evinin ulu ağaçlarla dolu 4000 m2'lik bahçesinin bir bölümünü 1926'da gül yetiştirmeğe ayırmış ve burada 400 çeşide kadar gül yetiştirmiş, yarışmalara katılıp madalyalar almıştır. İşin asıl hoş tarafı, bir gülün botanik künyelerini Latince olarak bilmesi ve gördüğü cinsi bu isimle tanımlamasıydı. Üstad'daki şu gül aşkına bakınız ki, benim kendilerine mülaki olduğum 1955 yılında bile, artık eskisi gibi meşgul olamadığı için, yine de kırk çeşit gülü kalmıştı. 1961'de Toygartepesi'ndeki evinden Koşuyolu'nda bir apartman katına taşınınca gülden de, bahçesinden de kopmak mecburiyetinde kalan Necmeddin Efendi, talebesinden Ali Alparslan'ın, 1963 yılında vazifeyle bulunduğu Londra'dan kendisine mükemmel bir gül katalogu göndermesi üzerine, şu hazin kıt'ayı ona cevaben yazmıştı:

Güllerin karşımda her an, solmadan durmakdadır,
Hem temaşasıyla gönlüm şad-man olmakdadır.
Eski bagçem hatıra geldikçe dîdem hün olur,
Şimdi gül resmiyle Necmi geçmişi anmakdadır.

Hat koleksiyonu da sür'atle büyüyen Necmeddin Hoca'nın eline 1925 yılında bir mücellidin terekesinden klasik cilt yapımında kullanılan şemse kalıpları geçer. Birdenbire eski tarzdaki mücellidliğe karşı içinde heves uyanır. Kendi gayreti ve biraz da mücellid Bahaddin Efendi'nin (1866-1939) yardımıyla kısa zamanda bu işi de başarır,çünkü hayat lügatinde "boş durmak" yoktur, "daima çalışmak" vardır. Sadece eline geçen cilt kalıplarıyla yetinmez; dostlarından Hacı Vesim Paşazade Lutfi-i Mevlevi Bey'in yardımları ve Darbhane'ye devamı sonunda öğrendiği "galvanoplasti" usulüyle eski kalıplardan yenilerini elde etmeyi başarır ve ortanca oğlu Sami (1911-1933) ile beraber mükemmel eserler vücuda getirirler. Cilt kalıplarından yazı çerçevesi yapmak da bu devrinin mahsulüdür. Üç oğlu içinde müstesna sanatkarlığıyla dikkati çeken oğlu Sami'nin henüz 22 yaşındayken peritonitten vefatı, Necmeddin Hoca'yı hayli sarsar, lakin "Bakî kalanın ancak Allah olduğu" inancıyla teselli bulur. Sami'nin Yeni Cami'deki cenaze namazını, imamete geçip de kıldırmağa baba olarak nasıl dayanabildiğini kendilerine sormak gafletime Hoca'nın cevabını unutamam: "Resulullah, ciğerparesi İbrahim'in namazını kıldırmağa nasıl dayanabildiyse, öyle!". Sırası gelmişken Necmeddin Efendi'nin diğer iki evladından da bahsetmeliyim: Deniz Albayı olan büyük oğlu Nebih Bey (1907-] 983) emekliliğinde altın oygu olarak hat (tuğra) ve tezyinat kesmesiyle ünlendi; küçük oğlu Sacid Bey (1915-1999) ise Devlet Güzel San’atlar Akademisi'nde ebru ve şemse cilt muallimi olarak 37 yıl hizmet etti.

1910'da Medresetü'l-Hattatîn kadrosunda başlayan hocalığını, buranın kapatılmasıyla, 1925'de Hattat Mektebi, 1929'da Şark Tezyini San'atlar Mektebi adını alarak sürdüren yeni müesseselerde; nihayet 1936'dan itibaren Devlet Güzel San'atlar Akademisi'nin Türk Tezyini San'atları şubesinde sürdüren Necmeddin Okyay, 1948'de yaş haddinden emekliye ayrılmakla beraber, evi meraklı talebeye her zaman açıktı. 1955 yılında hat meşki için müracaatımda, beni kendisine götüren Yeni Cami kayyımı Saim Efendi, ders ücretinin ne kadar olacağını sormak garabetinde bulununca, Hoca'nın büyük bir şaşkınlıkla cevabı: "Biz parayla öğrenmedik ki, parayla öğretelim! Bu mevzulardan sakın bahsetmeyin" olmuştu. Sonraki ziyaretimde götürdüğüm Şekercigüzeli'nin badem ezmesini görünce de : "Sizi böyle şeyler getirmekten men ederim evladım. Çünkü o zaman öğretişim hasbî olmaktan çıkar, bir karşılık almış olurum" demişti. Aslında, tarihimiz boyunca eski üstadların hepsi, hususi hat öğretimlerini maddî karşılık beklemeden gerçekleştirmeğe özen göstermişlerdir.

Bu çok cepheli zatın bir başka hususiyeti de, Osmanlı topraklarında yaşayan muhtelif kavimlerin Türkçe’yi konuşmalarındaki lehçe farklılıklarım bir tiyatro artisti kadar başarıyla taklit edebilmesiydi. Sadece bununla da kalmaz, başta Sami ve Edhem Efendilerle İbnülemin Mahmud Kemal Bey ve Gülcü Şükrü Baba olmak üzere, tanıdığı bazı zevatın konuşmalarını da mimiklerine varana kadar aksettirirdi. Dinlerken gülmekten katılırdınız; bulunduğu toplantılara sohbetiyle neşe katardı. Osmanlı topluluğunda mutad olan şifahi kültürü bütün nükteleriyle aktarmanın çok başarılı bir temsilcisiydi, Batıda namını duyan İlahiyat ve şarkiyat alimleri İstanbul'a uğradıklarında ziyaretine gelirlerdi. Bunlardan Prof. Dr. Muhammed Hamidullah'ın (1908-2001), Necmeddin Efendi'yle görüşmesinden sonra, onu, gıyabında "bakıyyetü's-salihîn" (salih kişiler zümresinin sona kalanlarından) olarak vasıflandırmasını daima hatırlayacağım.

Necmeddin Hoca'nın imzasız Osmanlı hat eserlerinin ekserisinin kime ait olduğunu, hatta yazılış senesini, müşahede ve müktesebatıyla tespit edebilmesi büyük bir hayranlık uyandırırdı ve bu veçhesiyle adeta bir "sanat velisi" hüviyeti taşırdı. Hayatı boyunca "bilen bir hattat şuuruyla" kendi topladığı emsalsiz hat eserlerinin pek çoğu 1960 yılında Topkapı Sarayı Müzesi'ne intikal etmiştir. Bu koleksiyonda hüsn-i hattın yanı-sıra, tezhip sanatının da fevkalade örnekleri mevcuttu. Necmeddin Hoca, tezhip sanatıyla fiilen uğraşmamakla beraber, Devlet Güzel San'atlar Akademisi'nin hocaları Rikkat Kunt (1903-1986) ve Muhsin Demironat'ın (1907-1983) klasik tezhip yolunu bulmalarına rehberlik etmiş; ayrıca, kitap sanatlarına dair tabir ve ıstılahları da dikkatle toplayarak zamanımıza eriştirmiştir. Zira, yaşlılığında bile, bu sanatlara faydalı olmak gayesini bir an olsun kaybetmemişti. Üstadın kendi yazdığı hat eserleri de en ziyade Mimar Sinan Üniversitesi'nde olmak üzere, Topkapı Sarayı ve Türk-İslam Eserleri müzelerinde, bazı hususi koleksiyonlarda bulunmaktadır. Ne yazık ki, Mimar Sinan Üniversitesi'nde saklanan yazılarından azımsanmayacak bir bölümü, üç yıl kadar önce dolabıyla birlikte kaybolmuştur.

Müstesna yaradılışıyla, Necmeddin Okyay birçok hüneri nefsinde topladığı için "hezarfen" (bin sanat sahibi) lakabıyla anılmıştır. Onun ebru hocası Edhem Efendi de aynı lakapla yad edilir. Necmeddin Efendi, ebced hesabıyla tarih düşürmekte de pek mahirdi. Aruz öğrenmediği halde, yazdıklarının vezni yerinde olur, bu da çevresindeki aruz bilenleri şaşırtırdı. Düşürdüğü tarihlerden Sami Efendi için olanını naklederek bu bahsi de kapayalım:

Serfürû eyler cihan, tarîh-i Necmeddin için:
Göçdü Sami, kaldı Rakım mesleki üsladsız...
1330 (1912)

Başta Neyzen Emin Dede (Yazıcı, 1883-1945) olmak üzere, birçok nağmeşinas dostu bulunduğu halde, Necmeddin Efendi, nedense musikiyle ilgilenmemiştir; makamlardan sadece acem-aşirân'ı tefrik edebildiğini söylerdi. Ancak "Üsküdar ağzı" denilen tilavet üslubuyla Kur'an-ı Kerîm okurken, makamları tiz sesiyle tabiî olarak birbirine münasip şekilde sıralardı. Hatta, Yenikapı Mevlevîhanesi'nde teravih kıldırmak için imamete geçtiğinde, muzipliği ile meşhur arkadaşı hattat ve musikişinas Ömer Vasfi Efendi (1880-1928) müezzinlik ederken, olmayacak makamlar gösterse de, Necmeddin Hoca tabiat-i musikîyesiyle mihrapta bunlara mükemmelen uyarmış. Bu hal "Deli" lakabıyla maruf Ömer Efendi'ye merak olur ve "Ulan, seni açmaza düşürmek için gösterdiğim makam seyirlerini ve kararlarını mûsiki bilmediğin halde nasıl yakalıyorsun? Hayret ediyorum!" dermiş. Böylesine dolu dolu yetişmiş olan Okyay üstadımızın samimiyet ve tevazu içinde ara sıra tekrarladığı şu sözünü de hiç unutamam; "Evladım, zamanın en iyi hocalarından ders gördüm amma, kendim bir şey olamadım" Oysa kendileri, yukarda isimleri sıralanan üstadların dürülüp bükülüp bir bedende toplanmış hali gibiydi. Bazılarını genç, bazılarını da orta yaşlarındayken tanıyıp da sohbet halkalarına dahil olduğu zevat-ı kiramın bir kısmını şuraya sıraladığımda, Osmanlı kültür mihraklarının XX.y.y.'daki numunelerini rahmetle anmış olacaksınız: Abdülaziz Mecdi Efendi (Tolun, 1865-1941), Ahmed Celaleddin Dede (Baykara, 1853-1946), Ahmed Naim Bey (1870-1934), Ahmed Remzi Dede (Akyürek, 1872-1944), Hafız Eşref Efendi (Ede, 1876-1954), Müderris Ferîd Bey (Kam, 1864-1944), Elmalıh Hamdi Efendi (Yazır, 1879-1942), Üsküdarlı Şair Tal'at Bey (1858-1926), Debreli Hoca Vildan Efendi (1853-1924). Necmeddin Efendi'nin hüsn-i hat konusunda en çok gorüşüp anlaştığı hattat ise, Macid Ayral (1890-1961) merhumdu. Hatta onun vefatından sonra: "Macidim gitti, elimdeki eserler öksüz kaldı" cümlesini zaman zaman tekrarlardı.

Üzerindeki 14 çeşit rahatsızlığı da "hastalık koleksiyonu" olarak görüp, bunu bütün nüktedanlığıyla yazı koleksiyonculuğu alışkanlığına bağlayan Necmeddin Hoca, son yıllarında arasu (glokom) ve perde (katarakt) illetleri dolayısıyla görme hassasını neredeyse kaybetmişti ve ömrünce bağlandığı sanatlar, ona artık yüzlerini göstermez olmuşlardı. Fakat "çalışmak", hayatı boyunca kendisinin bütün hücreleriyle gerçekleştirdiği bir fiildi. Doksan üç yıllık aziz ömrünün bir anını boşa harcamadan, önce öğrenmek, sonra da öğretmek şevkiyle yanıp tutuşan ve bir ibadet hazzıyla çalışan merhum üstadın bu hali, rühuna o derecede işlemişti ki, vefatından üç gün önce, Haydarpaşa Numune Hastanesi'ndeki son görüşmemizde hatırını sorduğum vakit, hasta yatağından kısık sesiyle: "Ölmeye çalışıyorum" cevabını vermişti!

Nihayet 5 Ocak 1976 pazartesi sabahı fani ömrü tükenen ve -isminin manasına göre- dînin olduğu kadar, faaliyetleriyle sanatın da yıldızı olan hocamızı, ertesi gün, yıllarca hizmet ettiği Üsküdar Yeni Valide Camii'nden öğle vakti kaldırıp Karacaahmed Sultan'da oğlu Sami ve dokuz yıl önce kaybettiği refîkası Seniye Hanım'ın yanına sırladık. Lakin, kabrine konulan latin harfleriyle yazılmış kitabe, bu büyük sanatkarın şanına hiç yakışmasa da, o, eserleriyle yaşamağa devam ediyor, edecek... Yeri gelmişken, şu sempozyumu tertipleyen Üsküdar Belediye Başkanlığı'na da eski bir ricamı tekrar hatırlatmalıyım: Her şeyiyle Üsküdarlı kalan bu büyük sanatkarın adının, son yıllarını geçirdiği Doğancılar - Viran Saray sokağına verilmesini sabırla bekliyorum. Böylece Üstad'ın ismi Üsküdar'da abad edilmiş, o sokak da "viranlık" dan kurtulmuş olacakttır.

Hocamızın bir yazılı ebrûsunun hazırlanış hikayesini anlatarak, konuşmamı artık nihayetlendirmeliyim: Ebrûculukta kullanılan ve Hindistan'dan geldiği için tedariki zor olan, morumsu vişne çürüğü renkli lök boyasının Mısır Çarsısı'ndaki bir dükkanda bulunduğunu işiten Necmeddin Efendi bu boyanın peşine düşer. Lakin o gün 13 Kasım 1918'dir ve 30 Ekim'de imzalanan meş'um Mondros mütarekesini müteakip, gemilerle gelen İngiliz-Fransız kuvvetleri istanbul'u işgale başlamışlardır. Lök boyasını temin eden ve başına bir iş gelmemesi için vapura binmeyip, sandal tutarak yabancı askerlerin arasından güçbela Üsküdar'a dönen Necmeddin Hoca, evine zorlukla erişir. Aradan neredeyse beş yıl geçtikten sonra, 6 Ekim 1923 günü yabancı kuvvetlerin gemilerle İstanbul'dan ayrılışını, limanı gören bahçesinden dürbünle seyrederken, o neş'e ile evine girip "Gel keyfim gel" celi ta'lîkini ebrulu olarak yazar ve renkleri serperken işgal günü zorlukla bulduğu lök boyasını da bilhassa kullanır. Tekneden çıkardığı eserini kurutup seyretmek maksadıyla önüne aldığında, bir yandan kahvesini yudumlarken, heyecanından fincanını "Gel keyfim gel" in üstüne döker; işte görülen lekeler bunlardır. Sanırım, Necmeddin Efendi çapında bir sanatkar için, gelişlerinde kendisiyle beraber bütün Türkleri hüzne boğan işgal kuvvetlerine karşı, gidişlerinde bundan daha keyifli ve sanatkarca bir intikam düşünülemezdi!

Üsküdar'ın sanki gürül gürül akan tarihî bir memba çeşmesinden, bu konuşmamla dinleyicilerime ancak birer tas sunabildiğimi sanıyorum. Anlattıklarımın, muhabbetten kaynaklanan bir mübalağa olduğunu düşünebileceklere de şunu samimiyetle açıklamalıyım ki, söylediklerim fazla değil, noksandır bile!

M.Uğur Derman (Prof., Mimar Sinan Üniversitesi